Còn bất cập trong quy định về quyền công dân
Nếu coi việc tách bạch quyền con người - quyền công
dân là nét tiến bộ của dự thảo HP sửa đổi thì cách thức bảo đảm thực thi
trên thực tế các quyền cơ bản ấy vẫn còn nguyên những hạn chế của bản
HP hiện hành.
. Phóng viên: Thực tế cho thấy ở VN chưa bao giờ một điều khoản trong Hiến pháp (HP) được viện dẫn trực tiếp. Tại sao vậy, thưa ông?
 |
Tuy nhiên, xuất phát từ tính trừu tượng (tối cao) của
quy phạm HP và do một lối tư duy truyền thống không khoa học trong áp
dụng HP và pháp luật, đã làm HP mất đi hiệu lực trực tiếp trên thực tế.
Một cách không minh định, chúng ta đang có một lối suy nghĩ và xử sự là:
Muốn thực hiện HP phải có luật cụ thể hóa; thực hiện luật phải có nghị
định; thực hiện nghị định phải có thông tư… Và vì thế, khi chưa có “văn
bản hướng dẫn” pháp luật vẫn có thể coi là “chỉ trên công báo”. HP của
ta do vậy mất đi hiệu lực trực tiếp. Đây cũng là thực tế của HP các nước
XHCN từ trước đến nay.
Vì vậy đang có những đề xuất về một điều khoản tuyên bố: HP này được áp dụng trực tiếp trên toàn lãnh thổ VN.
Điều tối kỵ
. Quan điểm ấy chi phối thế nào tới việc giới hạn và phạm vi thực hiện các quyền con người, quyền công dân trong dự thảo?
+ Đây là vấn đề được bàn thảo sôi nổi và cũng nóng bỏng nhất trong giới chuyên gia, học thuật.
Chúng tôi thống nhất rằng việc chưa có đạo luật cụ
thể hóa một điều khoản nào đó trong HP hoàn toàn không làm mất hiệu lực
áp dụng trực tiếp của quy phạm HP. Việc ban hành đạo luật cụ thể hóa HP
là nghĩa vụ, trách nhiệm của Nhà nước chứ không phải của người dân. Và
mục đích của luật là để đảm bảo thực thi trên thực tế các quyền cơ bản
ấy chứ không được nhằm hạn chế, tước bỏ.
Các bản HP vừa qua quy định rất nhiều về các quyền của công dân nhưng đều gắn đuôi “theo quy định của pháp luật”. Trong ảnh: Làm thủ tục cư trú tại Công an quận Tân Bình. Ảnh: HTD
Các bản HP vừa qua quy định rất nhiều về các quyền
của công dân nhưng đều gắn đuôi “theo quy định của pháp luật”. Mà theo
các luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật thì đất nước này có biết
bao nhiêu văn bản pháp luật, biết bao nhiêu chủ thể có quyền ban hành
văn bản quy phạm pháp luật. Như thế, một văn bản quy phạm pháp luật của
chính quyền địa phương cũng có thể vô hiệu hóa HP. Quy định cái đuôi ấy
trong các điều khoản HP là vừa làm mất giá trị tối cao của HP, vừa làm
mất hiệu lực của HP. Điều này là tối kỵ trong chủ nghĩa hợp hiến.
Vì vậy, Ban Biên tập chúng tôi cho rằng mọi sự hạn
chế quyền con người, quyền cơ bản của công dân trong HP chỉ có thể thực
hiện bằng quy phạm luật, tức phải do QH quyết định.
Chỉ nên giới hạn quyền bằng luật
. Ban Biên tập đồng thuận cao như vậy nhưng tại
sao trong dự thảo, rất nhiều quyền công dân quan trọng như quyền tự do
ngôn luận, tự do báo chí, hội họp, lập hội, biểu tình lại bị gắn đuôi
“theo pháp luật”? Chưa kể việc bóc mở, kiểm soát thư tín - trong dự thảo
trình QH (tháng 10-2012) có đuôi là “do luật quy định” thì đến dự thảo
mới nhất này lại mở rộng ra, thành “do pháp luật quy định”?
+ Cá nhân tôi cho rằng đấy là bước lùi giữa các dự thảo. Còn so với HP hiện hành, không lùi nhưng cũng chưa có gì tiến bộ.
Ở nhiều phía khác nhau, các báo cáo tổng kết thực
hiện HP 1992 đều đề cập tới vấn đề này, theo hướng HP sửa đổi chỉ nên
giới hạn quyền bằng luật. Tới bước thảo luận trong Ban Biên tập, giới
học thuật, luật học và hoạt động xã hội chúng tôi cũng đồng tình, đề
nghị tôn trọng, bảo đảm ở mức cao nhất các quyền con người, quyền cơ bản
của công dân đã được hiến định. Nhưng những người khác, tiếng nói có
sức nặng thì lại chưa muốn thu hẹp các hình thức giới hạn quyền.
Cũng có thể do năng lực lập pháp của ta có gì đó hạn
chế chăng, hoặc vẫn chưa thoát được quán tính lâu nay là những vấn đề
khó, nhạy cảm thì thay vì đưa ra QH bàn, lại để văn bản dưới luật quy
định... Thôi thì để nghe xem đóng góp của dân thế nào.
. Dù là giới hạn quyền bằng “pháp luật” hay “luật” thì cũng phải đặt ra những nguyên tắc nào đó cho các văn bản đó chứ?
+ Đúng. HP của ta lâu nay dù đã quy định về các quyền
cơ bản nhưng lại thiếu quy định về những nguyên tắc hạn chế quyền, cũng
như cách thức và phạm vi hạn chế quyền. Và nhược điểm này được khắc
phục bằng bổ sung một nội dung tại khoản 2 Điều 15 dự thảo: “Quyền con
người, quyền công dân chỉ có thể bị giới hạn trong trường hợp cần thiết
vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức,
sức khỏe của cộng đồng”. Tuy nhiên, sẽ tốt hơn nếu nói rõ trong đó là
“chỉ có thể bị giới hạn bằng luật trong trường hợp…”.
Ngoài ra, chúng tôi có bàn với nhau nên đưa vào HP
điều khoản về nguyên tắc định hướng với các luật quy định cụ thể về
quyền cơ bản. Chẳng hạn, các luật đó chỉ được mang các quy phạm về hướng
dẫn trình tự, thủ tục thực hiện quyền. Nếu có điều khoản về hạn chế,
ngăn cản thì phải nêu rõ lý do, nguyên nhân, thời gian hạn chế. Các
trình tự, thủ tục đưa ra không được theo hướng triệt tiêu, phủ nhận
quyền.
Đặc biệt, các luật đó phải trải qua thủ tục đặc biệt
để kiểm soát về tính hợp hiến. Tính hợp hiến phải được đánh giá, đối
chiếu với lời văn HP và nhất là tinh thần HP. Tinh thần HP ở đâu ra và
ai khẳng định, phân tích - đây phải được coi là mục đích hình thành cơ
quan bảo hiến.
Tuy nhiên, những đề xuất ấy chưa hiện diện trong dự thảo.
. Xin cảm ơn ông.
|
Quyền con người ít bị giới hạn hơn
Nhân quyền là thành
quả đấu tranh của nhân loại, có giá trị phổ quát. Quyền con người là
thiêng liêng, cao cả, mang tính phổ quát như vậy nên trong thế giới hiện
đại này, mọi quốc gia đều thừa nhận và tuân thủ các quyền đó, thể hiện
qua các công ước về nhân quyền mà VN ta đã tham gia, ký kết.
Ngoài ra, có thể coi
nhóm những quyền mà dự thảo HP sửa đổi có tiền tố “mọi người” là những
quyền tuyệt đối. Nhà nước có nghĩa vụ bảo đảm thực hiện chứ về nguyên
tắc, không có quyền hạn chế. Tất nhiên, trong hoàn cảnh cụ thể của mỗi
quốc gia, tính “tuyệt đối” của mỗi quyền cũng chưa trở thành hiện thực.
Chẳng hạn nếu thừa nhận quyền sống thì nó vẫn bị giới hạn ở nước ta bởi
VN vẫn duy trì hình phạt tử hình.
PGS-TS NGUYỄN NHƯ PHÁT
|
NGHĨA NHÂN thực hiện
Copy từ: Pháp Luật
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét